Lý thuyết lãnh đạo (leadership theory) luôn là chủ đề được nhiều người quan tâm và nghiên cứu ở khắp mọi nơi. Bạn có bao giờ tự hỏi rằng tại sao một số nhà lãnh đạo thành công, trong khi những người khác lại thất bại?
Sự thật là không có “sự kết hợp kỳ diệu” nào tạo nên thành công của một nhà lãnh đạo, mọi yếu tố và đặc điểm đều có ý nghĩa trong các hoàn cảnh khác nhau.
Tuy nhiên, điều này không có nghĩa là bạn sẽ không thể học cách trở thành một nhà lãnh đạo hiệu quả. Bạn chỉ cần hiểu các cách tiếp cận khác nhau trong lãnh đạo để có thể áp dụng một cách phù hợp với trường hợp của mình.
4 nhóm lý thuyết lãnh đạo cốt lõi
Chúng ta hãy cùng nhau xem xét từng nhóm trong số bốn nhóm lý thuyết nền tảng và khám phá một số công cụ cũng như mô hình áp dụng cho mỗi nhóm trong bài viết dưới đây.
1. Học thuyết lãnh đạo đặc điểm (Trait theories)
Nhóm lý thuyết đầu tiên chúng ta tìm hiểu là “lý thuyết đặc điểm” hay trong tiếng anh còn gọi là “trait leadership theories”. Đây là một trong những nhóm học thuyết ra đời sớm nhất với mục đích tìm ra những tố chất của người có tiềm năng trở thành nhà lãnh đạo.
Ban đầu, các lý thuyết về đặc điểm cho rằng khả năng lãnh đạo là một phẩm chất bẩm sinh, bản năng mà bạn có hoặc không có. Họ phải là những người sở hữu tố chất đặc biệt, siêu phàm và vượt trội hơn hẳn so với những người khác. Tuy nhiên, những ý tưởng này đang được nghiên cứu để tìm ra phương pháp giúp phát triển phẩm chất lãnh đạo cho bản thân mỗi chúng ta cũng như những người khác.
Nói một cách dễ hiểu, nhóm lý thuyết lãnh đạo dựa trên cơ sở tố chất và đặc điểm cho chúng ta có cái nhìn rõ ràng về chân dung lãnh đạo. Ví dụ, tính chính trực, sự đồng cảm, tính quyết đoán, kỹ năng ra quyết định tốt và khả năng được yêu thích là một số lợi thế hữu ích khi lãnh đạo người khác.
Tuy nhiên, không có đặc điểm nào trong số những đặc điểm này, cũng như bất kỳ sự kết hợp cụ thể nào, sẽ đảm bảo sự thành công của một nhà lãnh đạo.
Những đặc điểm bên ngoài xuất hiện chỉ là tấm gương phản chiếu những điều đang diễn ra trong tâm trí của chúng ta – những niềm tin, cách thức suy nghĩ, mindset, quy trình mới là yếu tố quyết định và quan trọng để lãnh đạo hiệu quả.
2. Học thuyết lãnh đạo hành vi (Behavioral Theories)
Các lý thuyết hành vi được biết đến với thuật ngữ “behavioral theories” trong tiếng anh – tập trung vào cách các nhà lãnh đạo hành xử. Ví dụ, các nhà lãnh đạo có ra lệnh cho những gì cần phải làm và mong đợi sự hợp tác không? Hay họ cho nhóm của mình tham gia vào quá trình ra quyết định để khuyến khích khả năng sáng tạo và sự công nhận?
Vào những năm 1930, Kurt Lewin đã phát triển một “framework” dựa trên hành vi của một nhà lãnh đạo. Ông cho rằng có ba kiểu nhà lãnh đạo:
Lãnh đạo chuyên quyền (Autocratic leaders)
Đây là những kiểu nhà lãnh đạo đưa ra quyết định mà không tham khảo ý kiến của người khác. Phong cách lãnh đạo này được coi là phù hợp khi các quyết định cần được đưa ra nhanh chóng, khi không cần nhiều thông tin đầu vào và sự đồng ý của cả nhóm để đạt được kết quả.
Lãnh đạo dân chủ (Democratic leaders)
Kiểu lãnh đạo này cho phép những người có liên quan ý kiến, cung cấp thông tin, ý tưởng trước khi đưa ra quyết định, mặc dù cách suy nghĩ và tư duy có thể khác nhau giữa các nhà lãnh đạo. Phong cách này rất quan trọng khi có vấn đề về thỏa thuận nhóm, nhưng có thể khó quản lý vì có quá nhiều quan điểm và ý tưởng khác nhau.
Lãnh đạo trao quyền (Laissez-faire leaders)
Đây là phong cách lãnh đạo tự do nhất, cho phép mọi người trong nhóm đều có quyền đưa ra quyết định. Hình thức này sẽ hoạt động tốt khi những thành viên trong nhóm có năng lực cao, có động lực và không cần sự giám sát chặt chẽ. Vì thế, kiểu lãnh đạo này sẽ không hiệu quả nếu người đứng đầu mất tập trung, lơ là hoặc lười biếng.
Đọc thêm: Lãnh đạo cũng cần phòng cách? Giải thích với mô hình của Kurt Lewin.
Có thể thấy cách hành xử của các nhà lãnh đạo ảnh hưởng đến hiệu quả công việc. Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu đã nhận ra rằng nhiều hành vi lãnh đạo này phù hợp vào những thời điểm khác nhau. Những nhà lãnh đạo giỏi nhất là những người có thể sử dụng nhiều phong cách ứng xử khác nhau, và lựa chọn phong cách phù hợp cho từng giai đoạn.
3. Học thuyết lãnh đạo quyền biến (Contingency Theories)
Việc nhận ra rằng không có một kiểu lãnh đạo nào hoàn toàn đúng đắn đã dẫn đến giả thuyết rằng phong cách lãnh đạo tốt nhất sẽ phụ thuộc vào tình huống. Nhóm lý thuyết này cố gắng đưa ra dự đoán phương thức lãnh đạo hiệu quả trong từng hoàn cảnh cụ thể.
Ví dụ, khi bạn cần đưa ra quyết định nhanh chóng, phong cách nào là tốt nhất? Khi bạn cần sự hỗ trợ đầy đủ của nhóm, có cách nào hiệu quả hơn để lãnh đạo không? Một nhà lãnh đạo nên ưu tiên con người hay ưu tiên nhiệm vụ? Đây là tất cả những câu hỏi mà các lý thuyết lãnh đạo quyền biến cố gắng giải quyết. Các mô hình dựa trên thuyết lãnh đạo quyền biến phổ biến bao gồm Thuyết lãnh đạo theo mục tiêu và Thuyết lãnh đạo quyền biến. Bạn cũng có thể sử dụng ‘Mô hình quy trình lãnh đao của Dunham và Pierce’ để hiểu trường hợp của bạn ảnh hưởng như thế nào đến các yếu tố quan trọng khác. Từ đó, lựa chọn phong cách quản lý phù hợp.
4. Học thuyết dựa trên quyền lực và sự ảnh hưởng (Power and Influence Theories)
Học thuyết lãnh đạo dựa trên quyền lực và sự ảnh hưởng là một cách tiếp cận hoàn toàn khác. Lý thuyết này tập trung vào cách mà các nhà lãnh đạo sử dụng quyền lực và sức ảnh hưởng của mình để hoàn thành công việc.
Có lẽ lý thuyết nổi tiếng nhất ứng với học thuyết này là mô hình 5 nguồn gốc quyền lực của French và Raven. Mô hình này làm nổi bật ba loại quyền lực là: quyền lực chức danh (legitimate), quyền lực khen thưởng (rewards), quyền lực cưỡng chế (coercive) và hai nguồn quyền lực cá nhân là quyền lực chuyên gia (expert) và quyền lực sức ảnh hưởng (referent). Mô hình gợi ý rằng sử dụng quyền lực cá nhân là giải pháp thay thế tốt và bạn nên nỗ lực xây dựng sức mạnh chuyên gia (sức mạnh đi kèm với việc trở thành một chuyên gia thực sự trong công việc) vì đây là nguồn sức mạnh cá nhân chính thống nhất.
Một phong cách lãnh đạo khác sử dụng quyền lực và ảnh hưởng là lãnh đạo theo giao dịch (transactional leadership). Cách tiếp cận này giả định rằng mọi người làm việc vì đãi ngộ và không vì lý do gì khác. Do đó, nó tập trung vào việc thiết kế các nhiệm vụ và chính sách lương thưởng. Mặc dù đây có thể không phải là chiến lược lãnh đạo hấp dẫn nhất về mặt xây dựng mối quan hệ và phát triển môi trường làm việc có động lực cao, nhưng nó thường hiệu quả. Thực tế, rất nhiều nhà lãnh đạo đã sử dụng nó hàng ngày để hoàn thành công việc.
Phong cách lãnh đạo nào hiệu quả?
Phong cách lãnh đạo tốt nhất thường được sử dụng trong doanh nghiệp là lãnh đạo chuyển đổi (transformational leadership).
Các nhà lãnh đạo chuyển đổi thể hiện sự chính trực và họ biết cách phát triển một tầm nhìn mạnh mẽ, đầy cảm hứng về tương lai. Họ thúc đẩy mọi người đạt được tầm nhìn này, họ quản lý các công việc được phân phối và xây dựng các đội nhóm ngày càng thành công và mạnh mẽ hơn.
Tuy nhiên, bạn thường cần phải điều chỉnh phong cách của mình để phù hợp với một nhóm hoặc tình huống cụ thể. Và đây là lý do tại sao việc tìm hiểu kỹ lưỡng về các lý thuyết lãnh đạo khác nhau sẽ rất hữu ích.
